کد مطلب:47136 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:31

گنجینه پرسمان » قرآن

اين كه خداوند در قرآن ميفرمايد: خداوند به هر كس كه بخواهد، بي حساب روزي ميدهد چيست؟ آيا اين با عدل خداوند سازگار است؟

پيش از پاسخ، ابتدا بايد به مفهوم عدل توجه داشت. عدل در لغت به معناي قرار گرفتن هر چيزي در جاي خود است و در اصطلاح به معناي موزون و متناسب بودن، تساوي و نفي هر گونه تبعيض، و رعايت استحقاقها در افاضة وجود و امتناع نكردن از افاضة رحمت به آنچه امكان وجود يا كمال وجودي را دارد.(براي آگاهي بيشتر ر.ك: مجموعه آثار، شهيد مرتضي مطهري;، ج 1، ص 78ـ83، انتشارات صدرا.)

تمامي تعاريف ياد شده (لغوي و اصطلاحي) بر پاية استحقاق بنا شده است; يعني رعايت حقوق در اعطا كردن، حال در هر چهرهاي كه باشد (با توجه به معاني اصطلاحي) و روزي بيحساب ـ به هر معنايي كه بگيريم ـ از آن جا كه حقي براي مخلوق در برابر خالق، فرض نميشود، منافي با عدل نيست و اساساً طرح مسأله عدل و عدالت در اين مورد كه حقي فرض نميشود و به تمامي فيض و لطف و كرم است، صحيح نيست. زيرا رعايت استحقاق و حق ـ عدل ـ در جايي است كه حقي در ميان باشد و تفضل خداوندي ابتدايي و بي سابقه است.

پس از ذكر مقدمة ياد شده، به تفسير بغير حساب از ديدگاه مفسران، ميپردازيم:

اين عبارت به مناسبتهاي مختلف، چهار بار در قرآن به كار رفته است (بقره، 212 و آلعمران، 27 و 37 و نور، 38) فقرة اول، از سلطه و مالكيت و تماميت ارادة او سخن ميگويد كه در مجراي حكمت، بر بندگان خويش جاري ميسازد و قيد حكمت حدود صد بار دربارة خداي متعال تكرار شده و اشاره به حكيمانه بودن همة امور الهي دارد.

جملة بغير حساب (=بدون حساب) اشاره به اين است كه درياي مواهب الهي آن قدر وسيع و پهناور است كه هر قدر به هر كس ببخشد كمترين تأثيري براي او نميكند و نيازي به نگاه داشتن حساب ندارد; زيرا حساب را آنها نگاه ميدارند كه سرماية محدودي دارند، و بيم تمام شدن يا كمبود سرمايه دربارة آنها ميرود; چنين اشخاصي هستند كه دائماً در عطاياي خود حسابگرند كه مبادا سرماية آنها از دست برود; امّا خداوندي كه درياي بيپايان هستي و كمال است، نه بيم كمبود دارد و نه كسي از او حساب ميگيرد، و نه نيازي به حساب دارد.

از آنچه بيان شد، روشن ميشود كه اين جمله با آياتي كه به بيان تقدير الهي و اندازهگيري و لياقت و شايستگي افراد و حكمت و تدبير آفرينش ميپردازد، منافاتي ندارد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 2، ص 370ـ371، دارالكتب الاسلامية.)

علامة طباطبايي صفت بغير حساب را از اين رو ميداند كه رزق پروردگار بدون عوض داده شده است و كسي را حقي بر خداوند نيست; به عبارت ديگر، بخششهاي پروردگار بدون اين كه در برابر حق يا چيزي باشد، بر حسب نيازهاي قابل و مرزوق به آنها ميرسد.(ر.ك: تفسير الميزان، ذيل آيه مورد بحث.)